Amerikaya geleli 11 ay oldu, neredeyse bir yili doldurmak uzereyim. washington d.c. de dahil olmak uzere 7 eyalet, onlarca sehir ve yuzlerce de kasaba gorme imkani buldum. Sehir planlamasi, nufus dagilimi ve bir kac degisik acidan degerlendirdigimde bu yerlesim birimlerini uc kategoride degerlendirme ihtiyaci hissettim. Simdi sizlere sirasiyla -yalnizca gorduklerimi icine katarak- bu siniflandirmadan soz etmek istiyorum.
Ilk olarak, biraz da amerikada ilk ayak bastigim yer olmasi hasebiyle Baltimore ve benzeri sehirlerden soz etmek istiyorum. Baltimore bir kere adlandirma olarak sehir olarak geciyor. Amerikada sehir anlayisi da buyuk ve kucuk sehir olmak uzere ikiye ayriliyor. Downtown ( sehir merkezi ) olan, sehir merkezine dogru toplu tasima araclarinin yogunlastigi, yerine gore otobus, metro ve tramway olarak gecen bu tasima araclarinin her birinin farkli tipte yolculari var. Otobus daha ziyade alt gelir grubu ve ogrencilerin tercihi olurken, metro ise gunluk isine gidip gelen ama sehrin biraz disinda yasayan, trafik problemiyle stres yasamak istemeyen orta ve ust gelir grubuna hitap ediyor denilebilir. Baltimore ve Philadelphia gibi Amerika'nin eski yerlesim yerleri de sehir planlamasi yonunden kendi icinde farklilik arz edebiliyor. Ornegin sehir merkezinde hep isyerlerinin bulundugu yuksek katli gokdelenler size bir New York havasi estirse de sehrin orta kisimlarina gidildikce bir kirlilik, arka sokak diye tabir edilen tehlikeli sokaklar ve baskin bir siyah nufusu dikkat cekiyor. Enteresandir, bu mahallelerin hemen bir kac mil otesinde baslayan, tek haneli mustakil evlerin bulundugu yesillikler icerisindeki sokaklar da sehrin diger bir yuzunu gozler onune seriyor.
Sehir merkezinde ya da sehrin orta kisimlarinda yasayan orta gelir grubu insanlar ve ogrenciler, gerek toplu tasima araclari olsun, gerekse civardaki alisveris merkezlerinin bollugu yonunden olsun hayatlarina bu sekilde devam etmeye devam ediyorlar.
Ikinci tip soz etmeyi dusundugum yerlesim yerleri de kucuk sehirler. Bunlara New Jersey'deki New Brunswick, Camden, Paterson ornek olarak dusunulebilir. Genellikle main street diye bilinen bir ana caddesi olan, bu cadde uzerinde genelde insanlarin yuruyerek dolastigi, toplu tasima araclarinin bi rbuyuk sehir kadar olmasa da yine insanlar tarafindan tercih edildigi ve sehir merkezinde az da olsa yuksek katli binalarin yer aldigi yerlesim birimleri bunlar. Nufus olarak farkli dagilima sahip olabilmekteler. Ornegin New Brunswick, ogrenci yogun, sakin ve sokaklarinda dolasirken keyif alinabilecek guvenli bir yer. Paterson, Turk. Arap ve Hispanik gocmenlerin mesken tuttugu, belediyesinin ne is yaptigini henuz cozemedigim,her turlu alisveris ihtiyacinin meshur main street uzerinde bulundugu cok kulturlu bir sehir. Hatta, toplu tasima sistemi olarak belki de Amerika'da baska bir yerde rastlamayacaginiz bizim minibus diye tabir ettigimiz araclar da belli ki bu cesitliligin bir neticesi. Camden ise, Amerika'nin suc orani en yuksek siyah nufusun yogun olarak yasadigi, Benjamin Franklin koprusu ile Philadelphia'ya baglanan ve South Jersey'de boyle bir yerde mi varmis sorusunu insana sordurtan bir yer.
Ucuncu bolumde ise daha ziyade kasaba olarak adlandirilan, ama kendi icinde de bir kac farkli siniflandirmaya tabi tutulabilecek yerlesim birimlerinden soz etmek istiyorum. Highland Park, Merchantville gibi main street anlayisinin bir baska versiyonu olan kasabalar var mesela. Bu kasabalarda evler birbirine cok yakin ve mahalle bakkali, mahalle berberi diye bilinen bir ana caddeleri var. Sokaklarda yuruyen insanlarin, kosup eglenen cocuklarin aksam saatlerinde dolasmaya cikan bisikletlilerin insana yasama sevinci verdigi bu kucuk yerlerde insanlar nedense bana daha sicak gorunuyorlar. Belki de, kisa sureli de olsa bu tip yerlerde yasarken yerel halkla bir kac kereligine de olsa sohbet etme imkani bulmanin bir neticesi olsa gerek.
Bir de, kasaba olarak anilan ama, evlerin kocaman bahcelerinin oldugu, Desperate Housewives dizisindeki Wisteria Lane benzeri sokaklari ile adeta olu topragi serpilmis izlenimi birakan, eve ne giren ne de cikan kimseyi gormediginiz, komsunuz olse ruhunuzun duymayacagi, sokaklarda cocuk gorseniz sevincten havalara ucacaginiz, elinde kopegiyle aksam gezmesine cikan yasli insanlariyla amerikanin bir o kadar aci bir o kadar da utanc verici tarafini goruyorsunuz bu tip yerlerde. Bir o kadar da enteresandir, postacinin evinizin kapisina bestbuy'dan aldiginiz herhangi bir elektronik esyayi birakacagi kadar da guvenli yerler buralar. Ev ya da garaj kapisini acik unuttugunuzda telaslanmayacaginiz, yazin cimlerini duzenli olarak kesmekle, kisin da evinizin onunden gecen yolun karlarini temizlemekle mukellef oldunuguz, cop toplama gunlerinde normal coplerin ve geri donusumlu artiklarin ayri ayri toplandigi, gelir seviyesinin oldukca yuksek oldugu yerler buralar. Ornek olarak New Jersey'de Voorhees, Washington, Florence townshipleri verebilirim.
Son soz olarak, Amerika'da yapilacak belki de en yanlis seylerden biri genelleme yapmak diyor olsam da, bugune kadar gordugum yerlesim yerlerini soyle bir toparlayip farkli bir pencere acmak istedim. Atladigim ya da yanlis degerlendirdigim noktalar olabilir. Affiniza siginarak, katkilarinizi bekledigimi hatirlatirim.
